O stanie demokracji przedstawicielskiej w Polsce w przededniu maratonu wyborczego
Ponieważ bieżacy rok wypełniony będzie kampaniami wyborczymi, proponujemy na łamach monitoringu uwarunkowań systemowych wpływających na partycypację obywatelską w Polsce spojrzenie na poruszane zagadnienie z trochę szerzej perspektywy. Zastanawiając się nad możliwym potencjałem wykorzystania różnych prawnych mechanizmów wspierania udziału obywateli w procesach podejmowania decyzji, nie można zapomnieć o ogólnym stanie społeczeństwa obywatelskiego w kraju. Nie chodzi przy tym o narzekanie kolejny raz na to, jak jest źle, lecz dokładniejsze zrozumienie wszystkich uwarunkowań określających szanse na wsparcie partycypacji Polaków w najbliższej przyszłości. Temu poświęcony jest niniejszy komentarz.
Słabe zaufanie do instytucji i zaangażowanie w wyborach
Praktycznie od początku przemian ustrojowych w Polsce bardzo niska pozostaje frekwencja wyborcza, w zasadzie niezależnie od rodzaju tego podstawowego aktu partycypacji w systemie demokratycznym. Uzasadnienia dla tej sytuacji szukać można w niskim poziomie zaufania w społeczeństwie. niewiele ponad 50% badanych deklaruje zaufanie do administracji centralnej i parlamentu, a mniej niż połowa spośród nich do jednostek samorządu terytorialnego. W marcu 2013 roku niemal trzy czwarte Polaków badanych przez CBOS (73%) źle oceniło działalność Sejmu, a ponad połowa (56%) wyraziła niezadowolenie z funkcjonowania Senatu. Do jednej trzeciej zwiększyła się grupa osób niezadowolonych z działalności władz lokalnych na poziomie miasta lub gminy. Ponadto 75% młodych Polaków twierdzi, że politycy działają głównie dla własnego interesu, a według Polaków zapytanych, jaka partia polityczna reprezentuje ich interesy odparło, iż nie ma takiej.
Młodzi głosu nie mają
Wszystkie te dane wydają się wskazywać na dający się zaobserwować kryzys wiary w demokrację przedstawicielską, którego elementem jest właśnie niskie zainteresowanie udziałem w wyborach. Problem z podzielaniem wartości demokratycznych oraz wiedzy na temat funkcjonowania tego ustroju w coraz większym stopniu dotyczy także młodych Polaków. Obniża się odsetek tych spośród nich, którzy deklarują udział w akcie wyborczym. Młodzi ludzie (w wieku od 18 do 24 lat) stanowią jedną z najbardziej biernych politycznie grup obywateli. Sondaże opinii publicznej wykazują, że znaczna część młodzieży nie wyraża zainteresowania kwestiami publicznymi . Uważnie obserwuje to, co się dzieje na scenie politycznej, jedynie 14% młodych Polaków. Młodzi podkreślają, że do polityki zniechęcają ich nieuzasadnione kłótnie i spory między politykami oraz zajmowanie się tematami zastępczymi, nieistotnymi z ich punktu widzenia.
Europę lubimy, choć jej nie rozumiemy
Polacy są jedną z najbardziej entuzjastycznych wobec Europy nacji w wśród wszystkich członków UE. Jednak nie towarzyszy temu wiedza o zasadach, na jakich Unia funkcjonuje. Wspominane przed chwilą badanie ISP dot. Parlamentu Europejskiego pokazało, że stosunkowo pozytywne podejście respondentów do UE i jej instytucji towarzyszy ich niewielkiej wiedzy. Tylko 40% Polaków zdaje sobie sprawę z tego, że Parlament Europejski jest instytucją wybieraną w wyborach bezpośrednich, a nie np. przez członków krajowych parlamentów. Poza kilkoma przypadkami osób aktywnych w dyskursie publicznym, bardzo niska jest rozpoznawalność Europosłów w naszym społeczeństwie. Polacy nie potrafi wymienić ani jednego z nich…
Polska lokalna (nie)samorządna
Przyczyn słabego zainteresowania udziałem w akcie wyborczym na poziomie lokalnym należy doszukiwać się również w spadku wiary po stronie obywateli w to, że lokalne władze kierują się w swoich działaniach dobrem publicznym. Winne takiemu stanowi rzeczy są także same samorządy. Badania polskich gmin pokazują, że zazwyczaj samorządy poprzestają na niezbędnym minimum wspierania partycypacji publicznej obywateli, podejmując działania wymagające najmniejszego wysiłku z ich strony. Zajmują się informowaniem o podejmowanych decyzjach ; chodzi tu o wszelkie sposoby informowania, niezależnie od ich efektywności i przystępności dla samych mieszkańców i ich wyjaśnianiem oraz konsultowaniem tych decyzji z mieszkańcami badanach gmin. Zdecydowanie rzadziej stosowane są najbardziej partycypacyjne sposoby podejmowania decyzji publicznych, czyli współdziałanie przy opracowaniu jakiegoś rozwiązania w dowolnej uchwale i delegowanie jego przygotowania na mieszkańców.
Na pewno problemem w Polsce jest cały czas duża bierność samych mieszkańców, którzy deklarują też przekonanie o poczuciu braku wpływu na sprawy lokalne. Jednak bez zmiany sposobu myślenia i postępowania ze strony władz samorządowych i szerszego przekonywania obywateli do tego, że ich głos ma swoją wagę, trudno jednak liczyć na zmianę tej sytuacji. Jak się wydaje, na tym najbliższym ludziom poziomie zarządzania życiem publicznym najłatwiej też zacząć działania, sprzyjające od budowie wiary w demokrację oraz zmianę ordynacji wyborczej na JOW .
