Od obietnic politycznych do realnych działań: Jak przekazuje się w ręce lokalnych społeczności kierowanie wydawaniem środków europejskich na Wyspach
Stopniowo rozszerza się spektrum stosowanych w Polsce narzędzi wspierających partycypację publiczną, wprowadzanych m.in. z inspiracji polityk unijnych. Znajdują one zastosowanie w coraz większej liczbie obszarów życia, gdzie instytucje państwowe rezygnują częściowo z posiadanych kompetencji do podejmowania decyzji dotyczących kierunków dalszych działań i dopuszczają do głosu obywateli. Podejście takie znajduje też zastosowane przy wydatkowaniu środków unijnych.
Ilustracją tego mogą być nie tylko komitety monitorujące, funkcjonujące przy poszczególnych programach operacyjnych, gdzie część miejsc zajmują przedstawiciele organizacji obywatelskich. Dalej idącymi przykładami są instrumenty, w których możliwość decydowania o przeznaczeniu części środków jest przekazywana organizacjom pozarządowym (jak przy grantach globalnych) lub lokalnym koalicjom zbudowanym przez nie z partnerami z innych sektorów miejscowej gospodarki.
Ta ostatnia sytuacja dotyczy stanowiącego kontynuację podejścia instrumntu Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność .Jego zastosowanie w trakcie wdrażania unijnych funduszy strukturalnych na lata 2014-2020 zaproponowała Komisja Europejska (m. in. w rozporządzeniu wprowadzającym wspólne ramy dla stosowania nowej edycji kilku funduszy strukturalnych. Zastanawiając się nad możliwościami jego wprowadzenia w Polsce, warto podejrzeć, jak radzą sobie z tym inni. Dobrym momentem do tego jest okres, gdy we wszystkich krajach członkowskich UE trwają przygotowania do wydatkowania środków przyznanych im z nowego unijnego budżetu.
Mechanizm RLKS sprowadza się w dużym uproszeniu do przekazania prawa decydowania o celach wydatkowania środków przeznaczonych na lokalny rozwój przedstawicielom miejscowych wspólnot. Dlatego uwagę poświęcimy tutaj krajowi, gdzie aktywność na rzecz lokalnych społeczności jest tradycyjnie bardzo mocna, kierując się na Wyspy Brytyjskie.
Filozofia wydatkowania funduszy unijnych nad Tamizą - Władza w ręce ludzi?!
Przygotowania do wydatkowania nowej puli funduszy strukturalnych UE w Wielkiej Brytanii zaczęły się jeszcze w 2010-2011 roku. Miejscowy rząd przyjął wówczas m.in. dokument programowy , wpisujący się w stanowiącą jeden z priorytetów lokalnej polityki koncepcję budowy tzw. Wielkiego Społeczeństwa . W dużym skrócie (nie ma tu miejsca na dokładniejsze omówienie i ocenę tego pomysłu) sprowadza się ono do oddania możliwie szerokiej gamy kompetencji do realizacji zadań publicznych w ręce obywateli i wspólnot lokalnych (w tym wchodzącego w ich skład biznesu). Wszystko odbywa się zgodnie z ideą subsydiarności, tj. realizacji zadań publicznych przez możliwie najbliższe obywatelom i ich sprawom podmioty. Towarzyszy temu również chęć oszczędności środków publicznych tam, gdzie można wydać ich mniej dzięki wprowadzeniu konkurencji o kontrakty publiczne oraz wykorzystaniu do ich realizacji energii społecznej. Stąd też dużą rolę w tym procesie przewidziano m.in. przedsiębiorstwom społecznym (rozumianym jednak diametralnie inaczej niż w Polsce).
Spójny z tymi założeniami wzrost znaczenia administracji lokalnej rząd brytyjski podkreślił przyjmując pod koniec 2011 r. nową ustawę „o lokalności” . Wśród innych zapisów, przyznała ona nowe kompetencje lokalnym władzom samorządowym w Anglii, wzmacniając pozycję jej organów wykonawczych (wprowadzając obieralnych burmistrzów w 12 największych miastach Anglii). Przede wszystkim jednak, jej główne założenie sprowadza się do przeniesienia mechanizmów podejmowania decyzji i udzielania świadczeń poszczególnym społecznościom na najbliższy im, właściwy do tego poziom geograficzny. Ma to pozwolić na uwzględnienie charakterystycznych dla danego obszaru uwarunkowań (w tym niedoskonałości lokalnego rynku, czynników natury geograficznej, historycznej, środowiskowej i ekonomicznej). Każdy region ma też odmienny rodzaj ukształtowanych w społeczności umiejętności, inne tradycje przedsiębiorczości, czy poziom rozwoju biznesu i infrastruktury. Dostosowanie do nich proponowanego podejścia ma zwiększyć szanse na lokalny rozwój. Ponadto, ma też pozwolić lepiej wspierać sektor prywatny i tworzyć szanse do działania mieszkańcom. Ponadto, rozwiązanie takie umożliwi dążenie do maksymalizacji efektywności i skuteczności prowadzonych działań. W ten sposób wspólnoty lokalne mają przejmować własność i kierownictwo nad prowadzeniem aktywności odpowiadających priorytetom lokalnych gospodarek.
Podobna filozofia ma też leżeć u podstaw kierowania lokalnym rozwojem w oparciu o wykorzystanie środków unijnych. W tym celu rząd w Londynie zaproponował zmianę filozofii zarządzania ich wydatkowaniem na obszarze Anglii (pozostałe części składowe Zjednoczonego Królestwa posiadają w tym względzie autonomię, więc zostawmy je na boku). Zdecydowano się na zamknięcie do połowy 2012 r. będących dotychczas kluczowymi aktorami w całym systemie Regionalnych Agencji Rozwoju (Regional Development Agencies, RDA) - od 1998 r. funkcjonowało 8 takich podmiotów w Anglii i jeden dodatkowy w Londynie. Po ich zamknięciu, pełnione przez siebie funkcje tam, gdzie to tylko możliwe, przekazały one do wykonywania na poziomie lokalnym.
W tym celu utworzono na ich miejsce tzw. Partnerstwa Lokalnej Przedsiębiorczości , skupiające przedstawicieli samorządu, biznesu, świata akademickiego oraz partnerów społecznych. To one miały przygotować lokalne strategie inwestycyjne oparte na funduszach strukturalnych i inwestycyjnych , stanowiące element opracowywanych przez nie szerszych planów lokalnego rozwoju gospodarczego. W oparciu o ustalone w tych dokumentach cele mają być potem wybierane prowadzące do ich realizacji projekty, finansowane ze środków unijnych bądź krajowych.
Co ciekawe, to nie do LEP-ów należało będzie podpisywanie umów z podmiotami je realizującymi, ponieważ nie przyjmą one roli instytucji pośredniczących ani wdrażających. Ta należała będzie dalej do kilku właściwych tematycznie agend rządowych, które będą też bezpośrednio podpisywały umowy z poszczególnymi beneficjentami realizującymi projekty wybrane przez LEP-y, przekazywały im kolejne transze dofinansowania i monitorowały prawidłowość realizacji zaplanowanych działań. Czyli rząd centralny zachowuje funkcję kontrolną i odpowiedzialność za przestrzeganie procedur, ale wytyczenie konkretnych celów i tematyki podejmowanych działań będzie już należało do wspólnot lokalnych, działających w ramach LEP-ów. Tym ostatnim agendy rządowe będą za to dostarczały niezbędnego wsparcia merytorycznego (np. poradnictwa).
Tak zdecentralizowany system wydatkowania środków unijnych, przy zachowaniu funkcji kontrolnych w skali całego kraju przez kilka tylko agencji centralnych, będzie funkcjonował w Anglii w ramach ustanowionego tam jednego wielofunduszowego programu operacyjnego dla całego kraju. Środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz część pieniędzy z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) zostaną skumulowane w Europejskim Programie Wzrostu Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych. Większość przewidzianych w nim środków zostanie skierowana do obszarów zarządzanych właśnie przez LEP-y. Pozostała część pieniędzy z EFRROW oraz przeznaczonych na wsparcie obszarów morskich i rybołówstwa będzie wdrażana oddzielnie, ale przy zapewnieniu spójności ich wydatkowania z celami Programu Wzrostu. Ponadto finanse z Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego będą też dostępne na zasadach konkurencyjnych dla tych samych LEP-ów.
W drugiej części tego tekstu zajmiemy się bliższym przedstawieniem zasad funkcjonowania omawianych partnerstw lokalnych.
